اربعین در فرهنگ اسلامی ( بخش آخر )
چهل روز باران
نقش و تأثیر قوانین کیفری و جزائی در نگهبانی از ارزش های انسانی و حراست از مرزهای اخلاقی و بقا و دوام جامعه انسانی غیرقابل انکار است و هیچ حکومت و نظامی، بدون قوانینی که میزان تخلف متخلفان را مشخص و سپس مجازات لازم را اجرا نماید، نمی تواند حتی برای مدتی کوتاه دوام داشته باشد؛ بلکه در کنار هر نظام و فرهنگی که رسالت آگاهی بخشیدن و ارتقای سطح افکار مردم را بر عهده دارد، باید تنبیه و تعزیر نیز برای آن دسته که هدایت ها و منطق های محکم را نمی پذیرند، وجود داشته باشد تا حرمت قانون و ارزش آزادی در اجتماع محفوظ بماند.
از دیدگاه اسلام تأثیر اجرای قوانین کیفری، در به سعادت رساندن جامعه کاملاً روشن است و پیشوایان دین و مفسران مکتب، هر کدام در فرصت های مناسب مطالبی در این باره فرموده اند. پیامبر اسلام’ می فرمایند:
«...و حد یقام لله فی الارض افضل مِنْ مَطَرِ اربعین صَباحاً»؛[20] خیر و برکت اجرای یک حدّ از حدود الهی که برای خدا در روی زمین اجرا می شود، برتر از باریدن چهل روز باران است.
عدالت فرمان روایان نیز از نظر تأثیر، چنان برکتی برای جامعه دارد که یک روز عدالت پیشوایان، منفعتی بیشتر از چهل روز باران دارد. رسول خدا’ فرمودند:
« یوم واحد من سلطان عادلٍ خیرٌ مِنْ مَطَرِ أربعین یوماً»؛[21] یک روزِ حاکم عادل، بهتر و پرمنفعت تر از چهل روز باریدن باران است.
چهل سال عبادت
جهاد با دشمنان خدا در چهارچوب جهان بینی و عقاید اسلامی تحت فرمان امام معصوم یا نایب امام با همه امکانات و توان جسمی و مالی، برای اعتلای کلمه اسلام یکی از واجبات اسلام است.
«بدل النفس و المال و الوسع فی اعلاءِ کلمۀ الاسلام و اقامۀ شعائر الایمان»[22]
برای آن که جایگاه جهاد را در احکام اسلامی بدانیم، به بخشی از سخنان پیشوایان بزرگ دین که مجاهدین حقیقی صحنه های پیکار بوده اند، اشاره می کنیم:
- جهاد، قله افتخار و بلندای اسلام است: «فإنه ذِروۀ الاسلام».[23]
- جهاد، دری از درهای بهشت است: «فان الجهاد باب من ابواب الجنه».[24]
- جهاد، لباس «تقوا» است: «و هو لباس التقوی».[25]
- جهاد، زره پولادین خداوند است: «ودرع الله الحصیئۀ.»[26]
- جهاد، سپر مطمئن «الله» است: «وجنته الوثیقۀ».[27]
- جهاد، از برترین اعمال است: «ایُّ الاعمال افضل؟... و الجهاد فی سبیل الله».[28]
- جهاد، سیاحت و رهبانیت امت محمد’ است: «فان سیاحۀ امتی الغزو و الجهاد».[29]
- جهاد، یکی از استوانه های ایمان است.[30]
با بیان این چند نمونه می توان جایگاه ویژه «جهاد» را در میان احکام اسلام دریافت و برای این که اهمیت این حکم الهی بهتر روشن شود، به روایتی استناد می کنیم که صبر و تحمل یک روز مشقات میدان های جهاد را بهتر از چهل سال عبادت بیان می کند. پیامبر گرامی اسلام’ فرمودند:
«... اِنّ صبر المسلم فی بعض مواطن الجهاد یوماً واحداً، خیر له من عبادۀِ اربعین سنۀٍ»؛[31] همانا شکیبایی یک روز در بعضی از مواقع و مواضع جهاد، بهتر از چهل سال عبادت برای مجاهد است.
چهل برابر نیرو
منجی انسان های مظلوم و محروم، از کنار کعبه با ندای الله اکبرش، بهار بیداری را جایگزین زمستان بیزاری می کند و زمین مطهَر و مطهِّری که مفسدین و ملحدین و منافقین ملوثش ساخته اند را با شمشیر حیدری پاک نموده و به دست بندگان صالح خدا می سپارد. اما دنیا چنان ارزش های انسانی و معیارهای الهی را به فراموشی سپرده و از زیبایی های معنویت و عبادت فاصله گرفته که مردم خیال می کنند مهدی موعود# دین و کتاب و قضای جدیدی غیر از اسلام محمدی’ آورده است. امام(ع) بر اعراب به سبب سستی های بیش از اندازه شان سخت می گیرد و تخلفات آنان را نمی بخشد. او با قدرت سلاح و تیزی شمشیر روبه روی همه مستکبران می ایستد. امام باقر(ع) می فرمایند:
«یقوم القائم بأمر جدید، و کتاب جدید و قضاء جدید علی العرب شدید لیس شأنه الا السیف...».[32]
به هنگام ظهور قائم آل محمد# برکات و عنایات فراوانی شامل حال دوستان و یاوران آن حضرت خواهد شد. در این باره در روایات شیعه، مسائل مختلفی بیان شده است که یکی از آن روایات این است که هریک از یاران آن حضرت به اندازه چهل مرد قدرت و نیرو پیدا می کنند. امام سجاد(ع) می فرمایند:
«إذا قام قائمنا أذهب الله عن شیعتنا العاهۀ و جعل قُلوبَهم کَزُبُر الحدید و جعل قوۀ الرجل منهم قوۀ أربعین رجلاً و یکونون حکام الارض و سنامها»؛[33] آن گاه که قائم ما قیام کند، خداوند سستی و پژمردگی را از شیعیان ما می برد و دل های شان را چون پاره های آهن می گرداند و قدرت هر یک از مردان آنها را به اندازه چهل مرد قرار می دهد و آنان حکم فرمایان و بزرگان روی زمین خواهند بود.
زیارت اربعین
پیروان مکتب تشیع را اعتقاد بر این است که قبر شهیدان باید از یادها و ذهن ها نرود؛ لذا آباد کردن قبر شهید، برافروختن چراغ در کنار آن و تشویق مردم به زیارت تربت سرخ رنگ آن، از حرکت های مقدسی بوده که تشیع نسبت به قبور شهیدان انجام داده است. امام رضا(ع) می فرمایند:
«من زار قبر أبی عبدالله الحسین(ع) بشط الفرات کان کمن زار الله فوق عرشه»؛[34] کسی که قبر امام حسین(ع) را در کربلا زیارت کند، مانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده باشد.
حاکمان ظالم همواره در طول تاریخ، از انسان های آگاه در هراس بودند و شهید چون به خودآگاهی خدایی رسیده است، خاک قبرش، جسم بی جانش و خون سرخش نیز جان می بخشد و آموزگار انسان های آینده می شود.
در زمانی که زیارت قبر امام حسین(ع) بزرگ ترین جرم شمرده می شد و کیفر چنین عملی کشته شدن بود، پیشوایان راستین اسلام مردم را به زیارت شهیدان کربلا تشویق می نمودند. زراره که از یاران و نزدیکان امام باقر(ع) است، از امام خود سؤال می کند: چه می فرمایید در مورد کسی که با ترس و وحشت به زیارت قبر پدر بزرگوارتان رفته باشد؟ امام فرمودند:
«یؤمنه الله یوم الفزع الاکبر و نلقاه الملائکۀ بالبشارۀ و یقال له: لاتخف ولا تحزن هذا یومک فیه فوزک»؛[35] خداوند او را از گرفتاری های شدید و وحشت روز قیامت در امان می دارد و فرشتگان خدا او را با بشارت ملاقات می کنند و به او گفته می شود که نهراس و اندوهگین مباش؛ امروز روز توست؛ در این روز به پیروزی و درجات والا خواهی رسید.
بنابراین، زیارت قبر شهیدان، یک حرکت معنوی در عین حال مبارزاتی در فرهنگ شیعی است به جرأت می توان گفت که بخش عظیمی از روشنگری ها و تسلیم نشدن در برابر ظلم و انحراف، مربوط به این اصل می باشد.
نخستین کسی که سنت زیارت اربعین امام حسین(ع) را پایه گذاری کرد و روز بیستم صفر سال 61 هجری یعنی چهل روز پس از واقعه کربلا آنان را زیارت نمود، جابر بن عبدالله انصاری است.
روز بیستم صفر که مصادف با اربعین شهیدان کربلاست، روز زیارت امام حسین(ع) است. در این روز، زیارتی با نام «زیارت اربعین» به ما رسیده است که سرشار از معارف بلند اسلامی است که بخش عظیم عرفان و عبادت، ایثار و شهادت و رضایت و تلاش و مجاهدت را باید در این زیارتنامه جست وجو کرد و در واقع زیارتنامه ها دستورالعمل هایی هستند که به املای امامان شیعه برای کسانی که می خواستند با شهیدان هم پیمان گردند، صادر شده است.
[1]. ملا محسن فیض کاشانی، علم الیقین، ج 2، ص 832.
[2]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج 2، ص 153.
[3]. همان، ص 154.
[4]. بیّنه، آیه 4.
[5]. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، باب الاخلاص.
[6]. محمدباقر مجلسی، مرآۀ العقول، ج 12، ص 12.
[7]. همان، ص 173؛ محمد بن احمد فتال نیشابوری، روضۀ الواعظین، ص 326.
[8]. امالی صدوق، ص 297.
[9]. اصول کافی، کتاب الدعاء.
[10]. رعد، آیه 28.
[11]. اصول کافی، کتاب دعا، «باب الاجتماع فی الدعاء»؛ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج3، ص51.
[12]. بقره، آیه 283.
[13]. سفینۀ البحار، ج 1، ص 505 ماده «ربع».
[14]. نهج البلاغۀ، حکمت 367.
[15]. نهج البلاغۀ، حکمت 80.
[16]. رضی‌الدین طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 466.
[17]. اصول کافی، کتاب العشرۀ، باب حق الجوار، خ 8.
[18]. همان، خ 14.
[19]. همان، خ 2.
[20]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعۀ، ج 18، ص 38.
[21]. میرزا حسین نوری، المستدرک، ج 3، ص 216 به نقل الحیاۀ، ج 2، ص 364.
[22]. جواهر، ج 21، ص 3.
[23]. وسائل الشیعه، ابواب المقدمۀ العبادات، باب 1، ج 1، خ 3.
[24]. نهج البلاغۀ، خطبه 27.
[25]. نهج البلاغۀ، خطبه 27.
[26]. نهج البلاغۀ، خطبه 27.
[27]. نهج البلاغۀ، خطبه 27.
[28]. وسائل الشیعه، ج 11، ص 10.
[29]. همان.
[30]. همان، ص 144، ابواب جهاد النفس.
[31]. المستدرک، ج 2، ص 245 به نقل الحیاۀ، ج 1، ص 239.
[32]. شیخ طوسی، الغیبۀ، ص 122.
[33]. خصال صدوق، ج 2، ص 318؛ علی بن حسن فضل طبرسی، مشکوۀ الانوار، ص 80.
[34]. وسائل الشیعه، ج 10، ص 319.
[35]. ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، ص 125.
