معارفی از امام محمد باقر (ع)

مکارم اخلاقی

امام باقر علیه السلام با برخورد نیکوی خود توانسته بود حتی مخالفان را مجذوب خویش سازد. مردی شامی که از مخالفان حضرت بود، ولی با ایشان رفت و آمد داشت، علت رفت و آمد خود را اخلاق خوب و روش نیکوی امام علیه السلام می دانست و به ایشان می گفت: «شما را مردی فصیح می بینم؛ مطالب را روشن بیان می کنی، همه آداب را رعایت می نمایی و الفاظ نیکو بر زبانت جاری است. به همین دلیل با شما رفت و آمد می کنم و در مجلستان حاضر می شوم».
 

پیشوای نمونه

امام باقر علیه السلام در رأس برنامه های سیاسی خویش، بینش خود را درباره حاکم شایسته بیان می دارد، تا از این راه هم پیروانش را با ملاک های ارزشی آشنا سازد و هم به گونه ای غیر مستقیم، از فرمانروایان و والیانی که فاقد آن ارزش ها بودند، انتقاد کند. آن حضرت می فرماید: «پیشوایی اجتماع، شایسته کسی است که سه ویژگی در او جمع باشد: نخست پرهیزکار باشد که وی را در برابر آفات قدرت از فرو افتادن در دام حرام نگه دارد؛ دوم بردبار باشد تا خشم خود را مهار کند؛ سوم بر کسانی که حکم می راند، همانند پدری مهربان باشد و به نیکی رفتار نماید».
 

رهبری نیکان

در جامعه ای که زمام امور در دست جاهلان و عناصر ناشایست باشد، هر گونه تلاش اصلاحگرانه، بی ثمر خواهد بود. اگر با این زاویه به مسئله امامت بنگریم، بسیاری از حقایق دیگر در زمینه مواضع سیاسی امامان معصوم و اهتمام آنان به احیای امر امامت آشکار می شود. امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید: «مردم از آن جهت به وجود پیامبر و امام نیازمندند که استمرار صلاح (وسامان نظام مادی و معنوی) جهان، به وجود آنان وابسته است؛ زیرا خدا به وسیله پیامبر و امام، عذاب را از زمینیان برطرف می سازد». پیامبر و امام در جامعه ساکت نمی نشینند، بلکه با تمام قدرت در راه اصلاح جامعه می کوشند و در پرتو تلاش آنان، مردم نیز از فساد دوری می کنند.

 

منبع : سایت تبیان

سبک سیاسی امام رضا (ع) - بخش آخر

 

عالمان باید فهم خود را از معادلات پیرامونی عینی تر، دقیق تر و واقعی تر کنند

اما آنچه به ذهن من می‌رسد که می‌توان به عنوان یک اصول کلی راهبردی از شیوه رفتار امام رضا انتخاب کرد و آنها را به لحاظ حواشی و مسایل پیرامونی خودمان عصری سازی کنیم و مبتنی بر عصر خود رفتار کنیم تا آن نکته که در عصر امام پاسخ داد در عصر ما هم پاسخ دهد. یکی از نکاتی که به ذهن من هست، این است که حاکمان ما و قاعدتاً عالمان ما باید تلاش کنند فهمشان را از عصر خودشان، از معادلات پیرامونی خود عینی تر، دقیق تر و واقعی تر کنند. این نکته حائز اهمیت در زندگی امام رضا است، یعنی امام رضا چون یک درک عینی و واقعی و درستی از معادلات پیرامونی خود داشت لذا وقتی ولایتعهدی پیشنهاد می‌شود با شروط خاص می‌پذیرد، یک پیام دارد که حاکمان ما باید در تصمیماتی که برای جامعه می‌گیرند، تلاش کنند که فهمشان را از عصر پیرامونی خود دقیق تر، عینی تر و واقعی تر کنند. ما اکنون پاره‌ای از گرفتارهایی که در این چند دهه با آن مواجه بودیم این است که نیامدیم فهمان را از عصرمان و از معادلات پیرامونی دقیق تر کنیم. یک حرفی را مثلاً ۴۰ سال پیش گفتیم و گمان می‌کنیم که جهان این چهل سال هیچ تغییری نکرده و ما کماکان باید بر آن حرف‌ها و گفته‌ها و سیاست‌ها و شعارها باقی بمانیم. به نظرم این نشان دهنده این است که ما دچار یک ذهن کُند سیاسی شدیم یا توان تحلیل درک درستی از وقایع پیرامونی خود نداریم. حداقل گمان من بر این است که جهان سیاست را باید روز به روز رصد کرد، حتی یک ماه و یک هفته برای ثبات در معادلات سیاسی حرف قابل پذیرشی نیست، حال برگردید به اینکه ۴ دهه پیش سیاستی را اتخاذ کردیم و کماکان بخواهیم همان را ادامه دهیم و این نشان دهنده این است که از معادلات سیاسی درک درستی نداریم یا اگر داریم نشان این است که کند ذهن هستیم و نمی‌خواهیم این معادلات را در مدیریت مان انجام دهیم.

 پابرجایی بر سیاست‌های ۴ دهه پیش نشان دهنده عدم درک درست از معادلات سیاسی است

نکته دوم که بسیار هم مهم هست و در زندگی امام رضاست و جزو اصول و قواعد حیات سیاسی امام است، این است که امام چه قبل از ولایتعهدی و چه بعد از ولایتعهدی تلاش داشتند که حداکثر تلاش خودشان را برای حفظ جان و امنیت انسان‌ها داشته باشند. گرچه در آن عهدنامه که حضرت می‌پذیرد، یک بند اشاره به این نکته هست که دستگاه عباسی برخورد با علویان را مقداری اصلاح کند تا جان علویان امنیت بیشتری پیدا کند، یا مثلاً یک جریانی را نقل می‌کنند که قبل از دوره ولایتعهدی به خانه علویان حمله می‌کنند و هر چه اموال هست را غارت می‌کنند از جمله به دستور‌هارون الرشید حمله می‌کنند و به خانه حضرت برای غارت وارد می‌شوند، حضرت وقتی متوجه می‌شود که اینها وارد خانه شدند جلوی اینها می‌ایستد و می‌گوید چه می‌خواهید و می‌گویند که آمدیم غارت کنیم، حضرت می‌گوید که شما کاری به اهل خانه نداشته باشید، آنچه می‌خواهید من از آنها می‌گیرم و به شما می‌دهم، این عمل یک پیام مهمی دارد و آن اینکه حضرت تلاش دارند برای حفظ جان انسان‌ها هر اندازه می‌توانند گام‌های ولو کوچک بردارند و در ولایتعهدی گام بزرگی برای حفظ جان انسان‌ها برمی دارد. به گمانم حاکمان باید در سیاستگذاری و برنامه ریزی‌هایشان درکشان را از واقعیت‌های پیرامونی و معادلات جهان و معادلات کشور و درون کشور یک معادلات معقول تر و منطقی تر کنند. چرا ما در پاره‌ای از موارد مانند روابط شهروندان با حکومت یا شهروندان با نهاد روحانیت دچار مشکل هستیم؟ یک عامل مهم همین است که ما درکمان را از وضع پیرامونی تصحیح نکردیم. تلاش نکردیم واقعیت‌های پیرامونی را به رسمت بشناسیم چون این اتفاق نیفتاده اکنون زبان مشترکی نداریم. یعنی در بسیاری از امور آدم گمان می‌کند که قدرت و حکومت زبان مشترکی با شهروندان خود ندارد و نهاد دینی ما نیز زیان مشترکی با پیروان و هواداران خود و کسانی که انتظار دارد از این نهاد دینی حمایت کنند، ندارد. احساس می‌کنم که این زبان مشترک نیست یا این زبان مشترک مقداری گنگ و نا مفهوم شده چون این اتفاق افتاده ما دچار یک بحران‌هایی می‌شویم که اگر می‌خواهیم این بحران‌ها مدیریت شوند باید این چند نکته که بیان کردم مورد توجه قرار گیرند.

سبک سیاسی امام رضا (ع) - بخش هفتم

 

گفت وگو باید از حالت تحکم و خود حق پنداری خارج شود تا مورد پذیرش دیگران قرار گیرد

در یک روایتی که از امام رضا نقل شده حضرت وقتی می‌خواهند امام را به تصویر بکشند، می‌فرمایند: نگاه من به حاکم و امام مسلمین این چنین است، الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ؛ امام مونس دلسوز است و وَالوالِدُ الشَّفیقُ؛ و امام پدر مهربان است، وَالأَخُ الشَّقیقُ، امام برادر همدل است. این تصویر امام از امامت و از حاکم جامعه اسلامی به خوبی آن منش، روش و نگاه سیاسی امام را هم به جایگاه امامت و حکومت نشان می‌دهد و هم مشخص می‌کند که امام در مقام گفت وگویی با دیگران باید خودش را مظهر اینها بداند یعنی امام رضا به عنوان یک طرف گفت وگو، باید خود را الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ، وَالوالِدُ الشَّفیقُ، وَالأَخُ الشَّقیقُ بداند تا این گفت وگو از حالت تحکم یا خود حق پنداری یا از موضع بالا سخن گفتن، بیرون بیاد که پذیرش آن برای کسی که در مقابل حضرت گفت وگو می‌کند، راحت تر و آسان تر شود.

الگوسازی از امامان باید معطوف به تمام معادلات عصر ما باشد

شناسایی اندیشه و سیره سیاسی هر فرد، علاوه بر آنکه نمایانگر باورها و نقش آفرینی آنها در تعیین رفتار سیاسی است، نشانگر درک درست وی از ساختار سیاسی جامعه نیز هست. که امام رضا درک درست از جامعه داشتند و با هوشیاری، آگاهی از فضای جامعه و حکومت، تصمیم گیری منطقی و درست به دور از قدرت طلبی، و مناظره و ارایه نظرات در اوج اخلاق مداری توانستند فضای سیاسی زمان را به نفع خود تغییر دهند، سیاسیون کشور و مسئولین در عملکردهای خود تا چه میزان در الگوبرداری از سلوک سیاسی امام رضا(ع) موفق بودند؟ درست است که باید نگاه کلی ما به شیوه‌های رفتاری امامان باشد، یا به عبارت دیگر باید تلاش کنیم که آن اصول کلی رفتارها و حرکت‌هایمان را با ائمه بسنجیم، اما من در بسیاری از مواقع این نکته را گفتم که ندیدن این فاصله هم مقداری ما را دچار مشکل می‌کند به عبارت دیگر الگوسازی از امامان باید معطوف به تمام معادلات عصر ما باشد. اکنون معادلات پیچیده‌ای در جهان پیرامونی داریم که در عصر امام حتی پس از امام تا صد سال و دویست سال پیش، این پیچیدگی در معادلات حضور نداشت، من می‌خواهم معادلات را به عبارت ساده تر ساده سازی نکنیم و نگوییم که امام رضا و امام حسین و حسن، این چنین رفتار کردند لذا مثلاً حاکمان و فقیهان ما باید این چنین رفتار کنند، به گمانم مقداری ساده سازی خطرناک است.

سبک سیاسی امام رضا (ع) - بخش ششم

 

امام رضا(ع) در گفت وگو هیچ گاه خود را حق و دیگری را باطل اعلام نکرد

حضرت کمترین نکته‌ای که در گفت وگو هست و به گمان من حضرت کاملاً به آن وفادار هستند این بود که وقتی حضرت با مخالفان و دگراندیشان مواجه می‌شد، این چنین نبود که پیشاپیش به آنها اعلام و ابلاغ و اظهار کند که آنچه شما می‌گویید عین باطل و آنچه من می‌گویم عین حق و حقانیت است. حداقل حضرت این را پیش از شروع و در حین گفت وگو القا نمی‌کردند، حال در پایان کار چه اتفاقی می‌افتد نوعاً مشخص می‌شود ولی حضرت در ابتدا این چنین نبود. به عبارت دیگر یکی دیگر از ارکان گفت وگو این است که شما طرف گفت وگوی خود را به رسمیت بشناسید و یک نگاه عقلانی اندیش و عقل گرا و اهل فهم و درک نسبت به او داشته باشید. حال اگر پیشاپیش خود را واصل به حق و حقانیت بدانیم باب گفت وگو باز نمی‌شود و اگر هم باز شود جدی نیست. به گمانم در پاره‌ای از این گفت وگوها حضرت و رفتار حضرت نشان می‌دهد که ایشان پیشاپیش حکم به حقانیت خود ندارند بلکه در یک گفت وگوی برابر، در یک دیالوگ دو طرفانه و در یک رفتار کاملاً همسان با کسانی که طرف حضرت قرار می‌گرفتند شروع به گفت وگو می‌کرد حال در انتهای بحث به چه می‌رسیدند مورد بحث ما نیست. وقتی می‌گوییم امام رضا(ع)، امام گفت وگوست یعنی اینکه گفت وگو یک اخلاقی دارد که حضرت رعایت می‌کردند، گفت وگو یک متد و روش‌ها و اهدافی دارد که حضرت این نکات را رعایت می‌کرد مثلاً این چنین نبود که حضرت وقتی وارد گفت وگو با کسی می‌شود، اذعان کند یا اشاره کند که در پاسخ به آنها این چیزی که من می‌گویم، چون معصوم هستم حرف من این چنین هست و شما باید بپذیرید، ما اصلاً چنین مشی در گفت وگوی حضرت با مخالفان و دگراندیشان نداریم بلکه اتفاقی که می‌افتاد این بود که اتفاقاً گفت وگو در یک سطح برابر و همسان پیش می‌رود تا جایی که گفت وگو شونده احساس کند آنچه حضرت می‌گوید به حقانیت و حقیقت نزدیک تر است تا آنچه این آقا فکر می‌کند یا اگر هم اتفاق نمی‌افتد در یک فضای کاملاً انسانی، معقول و صمیمانه گفت وگو خاتمه پیدا می‌کند. گفت وگو یک اخلاق و متد و روش‌های خاصی دارد که باید سر جای خود بحث شود ولی مجموعه آنچه از حضرت می‌بینیم این است که حضرت در ورود به گفت وگو با مخالفان و دگراندیشان تلاش داشتند این سه نکته را در بحث گفت وگو کاملاً رعایت کنند.

 

منبع : سایت حوزه نت

سبک سیاسی امام رضا (ع) - بخش دوم

 

امام رضا(ع) با سبک سیاسی خود مانع قدسیت بخشی به حکومت حاکم شد

طرح مسیله خلافت و ولایتعهدی امام رضا علیه السلام از سوی مامون ناشی از وضعیت و شرایط سیاسی موجود بود؛ شرایطی که در ان بحران مشروعیت خلفای عباسی، ظهور قیام‌های علوی، گسترش تشیع و تلاش‌های علمی و سیاسی امام رضا علیه السلام به عنوان عواملی اساسی، نقش فراوانی در طرح ان داشتند. هدف مامون از ایجاد این جریان چه بود؟ چرا مامون بعد از شکست قیام‌های علوی امام رضا علیه السلام را به مرو برد؟

این موضوع مویدی است بر یک نگاهی که قدرت طلبان از جمله در دوران عباسیان، دنبال این نکته بودند که اولا بتوانند تقدس قدرت را یا نگاه قدسی به قدرت را در اذهان شهروندان و معاصران خود جا بیندازند لذا از هر ابزار و حربه و نکته‌ای که می‌توانستند، استفاده می‌کردند، گمان من بر این است که انچه در این واقعه اتفاق می‌افتد و بحث ولایتعهدی مطرح می‌شود یک حربه و ابزار یا شکل دیگری است از القای قدسیت قدرت به بدنه اجتماعی، وگرنه وقتی پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) می‌شود، (که البته با توجه به روحیه و روشی که روشن است، قدرتی هم نیست) امام این ولایتعهدی را مشروط می‌پذیرد و شروط امام رضا(ع) شروطی است که در واقع می‌خواهد مانع جنبه قدسیت بخشیدن به حکومت مامون شود چون ورود امام به عزل و نصب افراد، ورود امام به مدیریت سیاسی و اجتماعی حتما در ذهن حداقل شیعیان عصر امام رضا(ع) القا کننده قدسیه به قدرت است، ولی وقتی امام ان شرایط را می‌گذرد و این ولایتعهدی را مشروط می‌پذیرد، می‌خواهد مانع شود از اینکه این حربه کارساز شود و جلوی این سوء استفاده را بگیرد که به هر حال مامون با تزریق ایشان به قدرت خود، این نکته را القا نکند که حکومت و قدرتی که ما داشتیم یک قدرت مقدسی است و همانگونه که عرض کردم در واقع قدرت مطلق هم کماکان در دست مامون باقی می‌ماند. وقتی حضرت پذیرش ولایتعهدی را مشروط اعلام می‌کند مامون مخالفتی نمی‌کند چون هم اطلاق و تمرکز قدرت برای انها مهم بوده و هم قدسیت و تمرکز قدرت را که انها حاضر نبودند به غیر دهند، حضرت هم چون متوجه این امر است که پیشنهاد ولایتعهدی برای توزیع و تقسیم قدرت نیست بلکه برای قدسیت بخشیدن به قدرت است، مشروط ولایتعهدی را می‌پذیرد. من فکر می‌کنم یکی از نکات شاید این باشد که مامون می‌خواستند از این طریق قدرت خود را یک قدرت مقدس جلو دهد.

 

منبع : سایت حوزه نت

سبک سیاسی امام رضا (ع) - بخش اول

 

میان مردم و نهاد روحانیت زبان مشترکی وجود ندارد. شناسایی اندیشه و سیره سیاسی هر فرد، علاوه بر انکه نمایانگر باورها و نقش افرینی انها در تعیین رفتار سیاسی است، نشانگر درک درست وی از ساختار سیاسی جامعه نیز هست. اهمیت این موضوع، زمانی دوچندان است که یک شخص با توجه به جایگاه علمی، معنوی و اجتماعی، و جریان‌های فکری و سیاسی عصر خویش، به تحلیل ساختار سیاسی پرداخته و متناسب با ان با تکیه بر اصول اعتقادی خویش، به ارایه رفتار متناسب با وضعیت سیاسی بپردازد. امام رضا(ع) با توجه به وضعیت ویژه حاکمیت بنی عباس و تلاش انان در کنترل رفتار سیاسی شیعیان و ایمه اطهار(ع) سلوک سیاسی را پیش گرفت که نتایج مثبت بی شماری داشت.

سبک و سلوک سیاسی امام رضا(ع) در دوران خود و نحوه مواجه هوشمندانه حضرت با دستگاه حاکم، قابل بررسی و مطالعه است. امام رضا(ع) به معادلات جامعه خویش اگاه بود و با شروطی ولایتعهدی را پذیرفت و گام بزرگی برای حفظ جان انسان‌ها و گریز از قدسیت قدرت حاکم برداشت و موفقیت‌های بسیار به دست اورد؛ امروز هم حاکمان باید در سیاستگذاری و برنامه ریزی‌هایشان درکشان را از واقعیت‌های پیرامونی و معادلات جهان و درون کشور یک معادلات معقول تر و منطقی تر کنند. چرا ما در پاره‌ای از موارد مانند روابط شهروندان با حکومت یا شهروندان با نهاد روحانیت دچار مشکل هستیم؟ یک عامل مهم همین است که ما درکمان را از وضع پیرامونی تصحیح نکردیم. تلاش نکردیم واقعیت‌های پیرامونی را به رسمت بشناسیم چون این اتفاق نیفتاده اکنون زبان مشترکی نداریم. متن گفت وگوی با حجت‌الاسلام والمسلمین شفیعی را می‌خوانید:

اندیشه سیاسی بر پایه وضعیت سیاسی و اجتماعی و تاریخی هر عصر بروز و ظهور می‌کند بنابراین برای شناخت سیره سیاسی امام رضا لازم است این وضعیت و سپس موضع گیری‌ها مورد بررسی قرار گیرد. براساس تاریخی فضای سیاسی حاکم در زمان امام رضا به چه صورت بود؟ حضرت در فضایی با خفقان سیاسی حضور داشتند یا ازاد اندیشی و ازادی بیان وجود داشت؟

برهه خاصی که امام رضا(ع) زندگی می‌کردند با انچه در دوران امویان بود، تفاوت جدی از جهت وجود یا عدم وجود ازادی در جامعه اسلامی وجود نداشت. به عبارت دیگر همان استبداد و تنگ نظری‌هایی که در دوران امویان بود، با تفاوت‌هایی به دوران عباسیان منتقل شد بدین معنا که در هر دو سلسله حکومت یعنی هم در حکومت امویان و هم در حکومت عباسیان، به گمان بنده با یک اصل، قاعده و نقطه مشترک مواجه هستیم و ان اولا تمرکز قدرت مطلق در دست یک سلسله یا یک فرد و طبقه خاص بود و از سوی دیگر علاوه بر تمرکز قدرت، تقدس قدرت وجود داشت. تقدس و تمرکز قدرت هر دو با هم در دوران امویان شکل می‌گیرد و عینا همین قاعده و اصل و نکته به دوران عباسیان منتقل می‌شود و در دوران عباسیان هم با همین دو نکته مواجه می‌شوید لذا ازاداندیشان یا به تعبیر امروزی‌ها دگراندیشان یا کسانی که اصحاب اندیشه و تفکر هستند در هر دو قدرت معضلات و چالش‌ها و مشکلاتشان به گمان من واحد هست یعنی هیچ تغییر جدی اتفاق نمی‌افتد

 

منبع : سایت حوزه نت

دنیای بشری به انتظاری که ما داریم محتاج است ( بخش آخر )

می شود نقشه سیاسی دنیا را عوض کرد

مجموعه بزرگی از نخبگان که سررشته کار در دنیا در دست آنهاست، اسیر یاس و ناامیدی اند و این یاس و ناامیدی را به ملت های خود سرریز می کنند و آنها را از اینکه بتوان نقشه ظالمانه و شیطانی امروز دنیا را عوض کرد، مایوس می کنند. بدیهی است که انسان های مایوس نمی توانند هیچ حرکتی در راه اصلاح انجام دهند. آن چیزی که انسان ها را وادار به کار و حرکت می کند، نور و نیروی امید است. اعتقاد به مهدی موعود(ع) دل ها را سرشار از نور امید می کند. برای ما که معتقد به آینده حتمی ظهور مهدی موعود (ع) هستیم، این یأسی که گریبانگیر بسیاری از نخبگان دنیاست، بی معناست. ما می گوییم نخیر، می شود نقشه سیاسی دنیا را عوض کرد، می شود با ظلم و مراکز قدرت ظالمانه درگیر شد و در آینده نه فقط این معنا امکانپذیر است، بلکه حتمی است. وقتی ملتی معتقد است نقشه ظالمانه و شیطانی امروز در کل عالم قابل تغییر است، آن ملت شجاعت می یابد و احساس می کند دست تقدیر، تسلط ستمگران را برای همیشه به طور مسلم ننوشته است.(5)

 

5- بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان در مصلای تهران، 30/7/1381.

 

منبع : خبرگزاری شبستان

منبع : سایت تبیان